Arie Pos (Porto)

Max Havelaar in Portugal: een vroege lezer (1883) en een late vertaling (1976)

Als correspondent voor het Braziliaanse dagblad Gazeta de Notícias uit Rio de Janeiro bezocht de bekende Portugese journalist en schrijver Ramalho Ortigão (1836-1915) in het najaar van 1883 de Wereldtentoonstelling in Amsterdam. Zijn artikelen verschenen twee jaar later in boekvorm in Portugal onder de titel A Holanda (Nederland). Het boek werd een classic van de Portugese reisliteratuur en bevat een enthousiaste, met citaten doorspekte karakterisering van de Max Havelaar als, onder veel meer, een satirisch portret van de Nederlandse samenleving. Ortigão, zelf een vlijmscherp satiricus, is vol lof over de orginaliteit van Multatuli, ‘een der meest verrassende auteurs die ik ken’. Vele generaties Portugezen maakten op de middelbare school via A Holanda kennis met de Max Havelaar maar pas twee jaar na de Anjerrevolutie van 1974 en de afschaffing van de staatscensuur kon er een Portugese vertaling verschijnen van wat Ortigão al ruim negentig jaar eerder behalve een ‘opstel over publiekrechtelijke vraagstukken, een officieel verslag, een klucht, een dies irae, een idylle, een revolutie, een roman en een kunstwerk’ ook ‘een geducht pamflet tegen het Hollandse bestuur op Java en de Hollandse koloniale politiek’ had genoemd.