Nicole M.H. Lücke (Köln)

Transculturaliteit in de Nederlandse literatuur: representaties van culturele doordringingen

Narratieve teksten waarin culturele overlappingen en wederzijdse doordringingen worden geënsceneerd, vormen het onderwerp van deze bijdrage. Dit onder andere met hybriditeit aangeduide concept moet in de context van de postkoloniale literatuur- en cultuurtheorie worden beschouwd die sinds de jaren tachtig en negentig van de 20e eeuw in verband worden gebracht met theoretici zoals Edward Said, Homi K. Bhabha en Gayatri Spivak (vgl. Ashcroft/Griffiths/Tiffin 2002). In Bhabhas psychoanalytisch en poststructuralistisch geïnspireerde theorievorming avanceert hybriditeit tot een sleutelconcept voor een zogenoemde third space, een in-between-space, waar geëtableerde tradities en concepten opnieuw gedefinieerd kunnen worden en waar culturele grenzen vervagen (vgl. Bhabha 1994).
Aangezien ten eerste deze concepten voornamelijk metaforisch worden gebruikt en deze theorievorming ten tweede grotendeels in het Angelsaksisch gebied wordt gevoerd, doelt dit onderzoek vooral op de vraag naar de literaire representatie van culturele overlappingen en wederzijdse doordringingen in de zin van hybriditeit en transculturalitieit (vgl. Welsch 2009) in de Nederlandse literatuur. Centrale onderzoeksvragen zijn dientengevolge gericht op de manier hoe identiteit en alteriteit en mogelijke cultuurcontacten worden uitgebeeld en hoe tevens literaire ruimtes in dit verband worden gerepresenteerd. Hierbij veronderstelt dit onderzoek dat naast de analyse van identiteitsconcepten de representatie van literaire ruimtes een meerwaarde levert voor de interculturele literatuurwetenschap.
Het onderzoek sluit derhalve aan bij zowel literatuurwetenschappelijke als ook bij maatschappelijke doelen. De boven genoemde manier van analyseren sensibiliseert voor de waarneming van het vreemde en zijn literaire uitbeelding en bevordert tegelijkertijd transculturele competenties. Actuele maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de groeiende globalisering, de stijgende mobiliteit en migratie en de toenemde multiculturaliteit, maken de noodzaak van transculturele competenties duidelijk. Binnen het literatuurdidactische debat wordt herhaaldelijk de rol van literaire teksten benadrukt die het cultureel bepaalde wederzijdse begrip centraal voor het ontwikkelen van transculturele competenties stellen (vgl. Lücke 2014). Uitgaande van de analyse van geselecteerde narratieve teksten (met name teksten van b.v. Kader Abdolah) ten opzichte van de representatie van culturele identiteiten en hybride ruimtes ronden aanwijzingen voor literatuurdidactische doeleinden deze neerlandistische bijdrage af die nieuwe impulsen op het veld van de literatuurdidactiek biedt.