Ryanne Keltjens (Rijksuniversiteit Groningen)
‘Waar alle waarachtige kunst haar wortel heeft: in het hart van het volk’ De rol van het nationale binnen de Nederlandse middlebrow-kritiek
De dichotomie nationaal – internationaal is één van de centrale kwesties in het onderzoek naar het segment van de literaire cultuur dat wordt aangeduid met het begrip middlebrow. Tijdens de battle of the brows die in de jaren twintig en dertig gevoerd werd in het Verenigd Koninkrijk profileerden zogenoemde ‘middlebrows’ zich nadrukkelijk als écht-Engels, en zij distantieerden zich daarmee van de internationaler georiënteerde ‘highbrows’.
Het concept middlebrow wordt sinds enige tijd ook ingezet om de Nederlandse situatie in het interbellum te bestuderen. In Nederland blijkt sprake te zijn geweest van een op veel punten vergelijkbare cultuurstrijd, waarbij het nationale als belangrijk discussiepunt fungeerde binnen een literair veld dat steeds internationaler werd. Waar een middlebrow-criticus als Doe Hans een ‘volksverbonden’ literatuuropvatting propageerde, die draaide om gezonde, ‘Hollandsche’ boeken, was dat Hollandse voor ‘highbrow’ Menno ter Braak synoniem met bekrompenheid en burgerlijkheid.
In mijn bijdrage zal ik analyseren welke rol het nationale innam in de opvattingen en kritische praktijk van twee centrale, maar zeer verschillende figuren binnen de Nederlandse middlebrow-kritiek: Roel Houwink (1899-1987) en Anthonie Donker (pseudoniem van N.A. Donkersloot, 1902-1965). Deze critici traden in de jaren dertig naar buiten als pleitbezorgers voor toegankelijke, veelal nationale literatuur voor een breed lezerspubliek. Zij maakten daarbij gebruik van een op het eerste gezicht gedeeld discours rond begrippen als ‘volk’ en ‘gemeenschap’. Toch waren er belangrijke verschillen: waar Houwink zich vanuit het ideaal van een (christelijk) beschavingsoffensief lijkt aan te sluiten bij een ‘völkische’ ideologie, bepleitte Donker een internationaal perspectief waarbinnen de nationale literatuur een geheel eigen plaats innam.
De vraag die ik in mijn bijdrage wil beantwoorden, luidt: hoe functioneerde het nationale binnen de literatuur- en cultuuropvattingen en kritische praktijk van de middlebrow-kritiek? Met de keuze voor zulke uiteenlopende figuren als Houwink en Donker wil ik het niveau van de casuïstiek overstijgen en verder invulling geven aan het nog schetsmatige beeld van de Nederlandse middlebrow-kritiek.
