Esther Helena Arens (Köln)

Van object tot medelander? Cultureel onderzoek en dekolonisatie in Nederland

In het prentenboek “Nederland” van Charlotte Dematons, in 2013 winnares van een Zilveren Penseel, is een hedendaagse canon van Nederlandse geschiedenis en cultuur ingebed, onder meer met behulp van stukken als “De verre zee” en “De veelkleurige bevolking”. De “Zwarte Piet” is een van de terugkerende elementen in het boek, waarover de schrijfster toelicht: “Voor mijn eigen plezier laat ik deze Piet de boot missen in december [...] Hij is ‘zwart als roet’ van het klimmen door de schoorstenen.” Deze re-interpretatie van een traditie ten spijte verwijst de kleding nog steeds naar de tijd van de slavernij, en destijds zal "Piet" blij zijn geweest om de boot te hebben gemist ... Inmiddels zijn er in de wetenschappelijke discussie over herinnering en canon invloeden uit het discours in het Engels herkenbaar. Wat de “veelkleurige bevolking” betreft, kijkt de Nederlandse historicus Geert Oostindie in zijn boek “Postkoloniaal Nederland” (2010) naar binnen en constateert dat het probleem van dekolonisatie is opgelost als migranten uit voormalige koloniën zijn geassimileerd. Daarentegen stelt Marco de Waard, vanuit het perspectief van de literatuurwetenschap, de vraag naar de continue verbindingen van historische en tegenwoordige tijd en verwijst naar “the complex temporalities of imagining the global” (2012). Karakteristiek is in ieder geval dat “de vraag wie of wat deel kan uitmaken van de nationale literaire canon nauw verbonden is met het socioculturele debat over wie aanspraak kan maken op de nationale identiteit” (Biesemans 2014).
Deze bijdrage onderzoekt twee (post-)koloniale onderwerpen binnen het kader van de Nederlandse taal- en literatuurwetenschap waarbij de nadruk ligt op tijdelijkheid en dislocatie en de gevolgen daarvan voor contextuele kennis en canon. Het onderzoek is gebaseerd op de stelling dat de objecten van de geesteswetenschappen, met name de “driehoek van geschiedenis, taal en literatuur” (Rosendahl Thomsen 2008), maar ook de wetenschappelijke praktijken zelf belangrijke onderdelen van natie-vorming zijn (Schönert/Schermus 2014). Daarom gebruiken onderzoekers in de Neerlandistiek specifieke stijlen van research design en narratieven. De laatste twee zijn sinds de jaren 2000 op globale manier zowel met de ‘koloniale ander’ uit de Nederlandse geschiedenis als het hybride cultureele erfgoed geconfronteerd (cf. Legêne 2014).
Een bewijs daarvoor is de manier waarop met een corpus van taal en tekst uit het 18de eeuwse “Caribisch Nederland” wordt omgegaan: Begin 2014 vondt er in Nijmegen een taalwetenschappelijke workshop plaats over het zogenoemde “Negerhollands“. Het niet becommentarieerde gebruik van dit begrip in een internationale formele wetenschappelijke context, maar ook in het gepubliceerde onderzoek (Muysken 2001, is opmerkelijk. Waarom wordt er geen alternatieve benaming ingevoerd? En waarom blijkt er geen analyse van de overgeleverde teksten (Van Rossem/Van der Voort 1996) als culturele uitingen van een globaal Nederland te bestaan?
Deze lezing vraagt vervolgens naar de praktijken van editie en circulatie in het veld van de Nederlands-Indische of Nederlands-Indonesische literatuur en de wisselwerking met het lezerspubliek (Brouillette/Finkelstein 2013). Volgens Pamela Pattynama zijn “[i]ndische teksten [...] doordrenkt van intertekstualiteit en dialogisme” (2009). Maar naoorlogse romans uit dit “reisarchief”, zoals Pattynama de verzameling van teksten heeft gedefinieerd, zijn niet altijd voorzien van een glossarium. Is er nog steeds een corpus van Maleise/Indonesische woorden dat zowel bij het academisch als bij het maatschappelijk publiek bekend mag worden verondersteld? En blijkt een specifieke literacy een voorbeeld te zijn voor interaction-in-diversity (Dewulf 2012)?