WA Friday lunch talks, March 20, 1.30 p.m., room 601A- Talks by Prof. Jerzy Koch, dr Anna Sikora-Sabat and Thomas Anessi, M.Phil.

Prof. dr hab. Jerzy Koch

Sztuka i literatura. Martwa natura jako klucz interpretacyjny w Mojej siostrze Murzynce (1935) Coli Debrota (1902-1981)

(lunch talk, Wydział Anglistyki UAM, 20-03-2015)

Mijn zuster de negerin (1935, Moja siostra Murzynka, wyd. pol. 1975) to literacki debiut pochodzącego z Antyli Holenderskich pisarza Coli Debrota (1902-1981). Nowela jest powszechnie uważana za tekst założycielski tradycji literackiej, którą zwyczajowo nazywa się ‘antylsko-niderlandzką’ (Nederlands-Antilliaanse literatur). Na wzór terminu językoznawczego – ‘antylski niderlandzki’ (Antilliaans Nederlands) – ukuto na potrzeby powstającego młodego piśmiennictwa odrębne pojęcie. Ma ono w założeniu opisywać jego lokalną (tematyczną, stylistyczną, genologiczną itp.) odmienność od wzorca panującego w holenderskiej metropolii w Europie, a poniekąd także akcentować szczególne związki z kulturą karaibską i latynoamerykańską z najbliższego geograficznego otoczenia.

Moja siostra Murzynka ma wysoką pozycję w kanonie historycznoliterackim, także literatury niderlandzkiej jako takiej. Zajmuje też od dziesięcioleci ważne miejsce na listach lekturowych zarówno na Antylach, jak i w Holandii. Nic dziwnego, że nowela ta jest stałym punktem odniesienia w różnych działaniach interpretacyjnych. W rozbiorze literackim dominuje zdecydowanie klucz rasowy, zarówno kiedy mowa o dawnym podejściu krytyki tematycznej, jak i bliższej nam czasowo krytyki postkolonialnej. Ale Moją siostrę Murzynkę interpretowano również analizując np. użyte środki stylistyczne czy motywy literackie. Wówczas nowela ukazywała się jako dzieło o znamionach ekspresjonistycznych, albo o cechach magicznego realizmu czy też ujmowano ją w kategoriach psychoanalitycznych. W moich własnych publikacjach pokazywałem wcześniej, że zastosowanie w analizie stałych motywów ‘powieści farmerskiej’ czy też ‘powieści farmy’ (plaasroman; farm novel) z Afryki Południowej może przynieść zaskakujące efekty.

Nie przecząc produktywności dotychczasowych analiz chciałbym zaproponować nieco inne odczytanie noweli, aby rzucić na nią nowe światło. Chodzi o kondycję głównego bohatera. Fritsa Ruprechta, który po zmarłych rodzicach dziedziczy na antylskiej wyspie majątek, cechuje nie tylko ambiwalencja odczuć (wobec przodków czy własnej przeszłości i teraźniejszości), ale przeżywa on także kryzys tożsamości. Siłą rzeczy w utworze o niewielkiej stosunkowo objętości zaduma protagonisty nad sobą i światem, jego swoiste zawieszenie w czasie i przestrzeni zaraz po przybyciu na wyspę, ukazane są w sposób zwięzły i kompaktowy. W mojej interpretacji stan hesperyjskiej depresji, szczególnej melancholii o zmierzchu, oraz sceny nawiązujące do tradycji martwej natury (natura mortua, stilleven, Naturalezza muerta, Still life), zajmują istotne miejsce. Posiłkuję się przy tym koncepcją sztuki (w tym sztuki pisarskiej) samego autora. Debrot dla opisania działania sztuki posłużył się ‘metaforą kryształu’, który intensyfikuje przechodzące przez niego promienie światła.

Literatura:

Marie-Anne Coebergh-van der Marck, In de ban van het incestverbod. Aanalyse van een historische omslag in de verbeelding van erotiek tussen broer en zuster, Literatoren: Hilversum 2012, https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/20312

Cola Debrot, Mijn zuster de negerin, [w:] Verzameld werk 3. Verhalen (red. Pierre H. Dubois), Meulenhoff: Amsterdam, s. 49–88, http://www.dbnl.org/tekst/debr003verz04_01/debr003verz04_01_0002.php

Cola Debrot, „Moja siostra Murzynka, przeł. Maryla Metelska, [w:] Z kraju Złotego Lwa. Opowiadania holenderskie, PIW, Warszawa 1975.

Jerzy Koch, „Afrikaanse plaas versus Antilliaanse plantage. Identiteit en lokaliteit in Mijn zuster de negerin van Cola Debrot”, Tydskrif vir Letterkunde 43(1) [2006], s. 83–109; http://www.letterkunde.up.ac.za/argief/43_1.html

Jerzy Koch, Miłość! sprzed pierwszego wejrzenia, [w:] „Antyle Holenderskie 2014/2015” – blog; http://antyle2014.blogspot.de/2014/05/miosc-sprzed-pierwszego-wejrzenia.html

J.J. Oversteegen, In het schuim van grauwe wolken. Het leven van Cola Debrot tot 1948, Meulenhoff, Amsterdam 1994.

Walter Palm, “Een andere kijk op Mijn zuster de negerin”, Antilliaans dagblad, 27–01–2014, s. 18–19,
https://dutchcaribbeanbookclub.files.wordpress.com/2014/02/artikel-walter-palm-in-antilliaans-dagblad.pdf

Jos de Roo, Antilliaans literair logboek, De Walburg Pers, Zutphen 1980.

A.J. Vervoorn, Antilliaans Nederlands. Kabinet voor Nederlands-Antilliaanse Zaken, Den Haag sine dato [1976] http://www.dbnl.org/tekst/verv014anti01_01/
 

Sztuka i mit. Reprezentacje Rembrandta i Vincenta Van Gogha w polskiej prasie doby PRL.

W drugiej połowie lat 50 i na początku lat 60 Muzeum Narodowe w Warszawie zorganizowało dwie duże wystawy sztuki holenderskiej: „Rembrandt i jego krąg” (1956) oraz „Van Gogh. Obrazy i rysunki” (1962), którym towarzyszyły liczne publikacje.

W 1965 roku publicystka i malarka Barbara Majewska w artykule pt. Holandia malarska przypisała Rembrandtowi i Van Goghowi pewne pokrewieństwo duchowe i twórcze, które nazwała „linią Rembrandta” (Majewska 1965: 7). Obu artystów, zdaniem Majewskiej, miało łączyć poświęcenie sztuce, bezkompromisowość, niezrozumienie, zamiłowanie do prostego ludu, a także geniusz. Ukute przez Majewską określenie może służyć jako podsumowanie charakteru artykułów prasowych doby PRL dotyczących obu artystów. Przylgnął do nich obu na stałe mit malarzy prostych ludzi, a zarazem artystów przeklętych i wrażliwych, którzy do końca bronili swych ideałów, w przypadku Van Gogha ponosząc śmierć niemalże męczeńską (Osęka 1964: 268). W Rembrandcie widziano „antydogmatyka, burzyciela wielu kostniejących kanonów, malarza wierzącego w słuszność swojej sztuki” (Witz 1956: 3); van Gogh natomiast „[t]o prawdziwy malarz ludu. A właściwie malarz ludzi prostych, pracujących.” (Michałowska 1962: 7).

Natomiast aspekty biografii i twórczości obu malarzy niepasujące do tego obrazu uległy swoistemu zafałszowaniu. W przypadku van Gogha chorobę psychiczną zastąpiono brakiem zrozumienia dla geniuszu, „straszliwą kalwarią niezrozumienia, pogardy, straszliwą kalwarią męki, zakończoną samobójczą kulą” (Witz 1962: 3), a jego twórczość sprowadzono do portretów ludzi przy pracy. W biografii Rembrandta pomijano okresy, w których jego twórczość cieszyła się niezwykłą popularnością, a on sam był człowiekiem spełnionym i bogatym: „nie na barki Rembrandta jest ta góra pochwał (…)” (Guze 1987: 75), twórczość zaś określano mianem realizmu. Reprezentacja obu malarzy w prasie PRL była zatem swoistą mieszanką kreacji i wymazywania; mitologizowania i jednocześnie fałszowania.

Bibliografia:
J. Balicki, Amsterdamskie ABC, Warszawa 1974.
R. Barthes, Mitologie, Warszawa 2008
M. Głowiński, Style odbioru. Szkice o komunikacji literackiej, Warszawa 1977.
J. Guze, Wokół Rembrandta, „Znak”, 1987, nr 10, s. 68-78.
R. Kamiński, Van Gogh bliski, „Kamena”, 1962, nr 21, s. 13.
J. Kuryluk, Rembrandt i jego krąg, „Wojsko Ludowe”, 1956, nr 6, s. 141-142.
B. Majewska, Holandia malarska, „Polityka”, 1965, nr 30, s. 7.
B. Michałowska, Van Gogh- malarz ludowy, „Polityka”, 1962, nr 48, s. 6-7.
A. Osęka, Vincent van Gogh „Listy do brata", „Nowe Książki”, 1964, nr 6, s. 267-268.
M. Pomorska, Spotkanie z wielką sztuką, „Zielony Sztandar”, 1956, nr 26, s. 7.
A. Rosales Rodríguez, Śladami dawnych mistrzów. Mit Holandii złotego wieku w XIX-wiecznej kulturze artystycznej, Warszawa 2008.
B. Szacka, Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa, 2006.
E. Sztekker, Dzieła van Gogha w Warszawie, „Głos Nauczyciela”, 1962, nr 43, s. 6.
V. Van Gogh, Listy, tłum. J. Guze. M. Chełkowski, wstęp J. Guze, Kraków 1964.
I. Witz, Wokół „Rembrandta i jego kręgu”, „Życie Warszawy”, 1956, nr 85, s. 3.
I. Witz, Breughel i Rembrandt, „Życie Warszawy”, 1969, nr 244, s. 5.
I. Witz, Vincent van Gogh, „Życie Warszawy”, 1962, nr 243, s. 3.
Z.H., Van Gogh, „Twórczość”, 1962, nr 5, s.152-155
P. Zwierzchowski, Zapomniani bohaterowie. O bohaterach filmowych polskiego socrealizmu, Warszawa 2000.
 

Adaptation as a Bloody Quagmire: Translating 2008: Macbeth into English

My talk focuses on the challenges of dramatic adaptation through a case study: the translation of English surtitles for a Polish production based on Shakespeare’s The Tragedy of Macbeth. The play in question, 2008: Macbeth, was a big-budget, highly stylized adaptation written and directed by Grzegorz Jarzyna. The Polish used by Jarzyna and that found in the Barańczak translation which served as the primary source text for 2008: Macbeth feel more contemporary than Elizabethan English; therefore, the material written by Jarzyna is much closer to Barańczak’s “original” text than to Shakespeare’s. An additional challenge in writing the surtitles was the canonical status of Shakespeare’s Macbeth and the familiarity of audiences with its text; a translation focused on conveying Jarzyna’s artistic messages could thus alienate viewers who approach 2008: Macbeth as a foreign-language reworking of Shakespeare, rather than an original work. In my talk, I make use of selected theoretical concepts related to adaptation and translating for the stage, including Barańczak’s own writings, to examine the process and strategies employed in producing the English supertitles for 2008: Macbeth, and the play’s reception in the U.S. and U.K.